Gerald-Wyżycki w 1845 roku o modrzewiu: "Drzewo to przechodzi w piękności wszystkie inne drzewa iglaste lasów naszych, a dla wielu nader szacownych własności zwróciło na się w nówszych czasach szczególną uwagę administracyj leśnych." [6]

Modrzew europejski, podobnie jak większość iglaków jest rośliną jednopienną. Jego kwiaty rozwijają się na krótkopędach już w kwietniu. Żeńskie mają postać małych, sterczących, różowych lub zielonkawych szyszeczek (zdjęcie powyżej), męskie są żółte i zwisające (zdjęcie poniżej).

Istnieją dokumenty z XV i XVI wieku świadczące o tym, że kiedyś w Polsce modrzew występował pospolicie. Potwierdzają to liczne nazwy miejscowości oraz dawne budowle wykonane z jego drewna, takie jak kilkusetletnie kościoły, dworki czy spichlerze [6, 7]. Został on jednak silnie przetrzebiony z powodów doskonałych właściwości budowlanych drewna.

Drewno modrzewiowe bowiem jak pisał w 1836 r. Ziemianin Galicyjski: "najużyteczniejsze do budowy nad ziemią i w wodzie, gdzie czernieje, prawie kamienieje, nad ziemią w suchu trwa wiekami, robak się go nie chwyta (...). Maszty do okrętów modrzewiowe najszacowniejsze, do młynów najtrwalsze, tarcice, podwaliny, belki, krokwie i łaty nieoszacowane." [5]

Naturalne stanowiska modrzewia europejskiego na obszarze Polski występują w Tatrach, gdzie rośnie jego typowa forma, Larix decidua subsp.decidua, o szyszkach, które mają łuski proste lub lekko odgięte na zewnątrz (zdjęcie powyżej) oraz w środk. i pd. wsch. Polsce, gdzie na rozproszonych stanowiskach spotykamy podgatunek polski, Larix decidua subsp. polonica, o szyszkach mniejszych, bardziej kulistych z łuskami nieco zagiętymi do środka (zdjęcie poniżej).

Modrzew jest też chętnie sadzony w lasach, parkach czy przy domach na terenie całego kraju.

Typowy podgatunek modrzewia europejskiego rośnie przede wszystkim w górach i sadzenie go na niżu często prowadzi do zarażenia drzew rakiem modrzewiowym (Lachnellula willkommii) [1]. Modrzew polski, który był kiedyś szeroko rozpowszechniony na obszarze naszego kraju [8], jest podgatunkiem nizinnym. Charakteryzują go mniejsze wymagania co do gleby, znosi też boczne ocienienie i gdy posadzimy go na niżu rośnie szybciej i jest bardziej odporny na szkodniki i choroby, niż podgatunek typowy [3, 7].

Igły modrzewia europejskiego są miękkie, jasnozielone, ułożone skrętolegle. Na krótkopędach są skupione gęsto po kilkadziesiąt. Są one sezonowe, rozwijają się na wiosnę (zdjęcie powyżej), a na jesieni żółkną i opadają (zdjęcie poniżej).

Jadalną częścią modrzewia jest jego podkorze, które w czasach głodu dodawano do chleba. Jako pożywienie zbierano również słodkie, białe grudki, które latem pojawiają się na pędach (manna Brianconno) [9].

"Prócz tego w porze lata gorącej (...), na igłach i młodych pędach modrzewia, występuje materyja lepka i słodka, która choć żywicą trąci, uchodzi pod mianem massy modrzewiowej lub bryjansońskiej (...) i ma własności lekko rozwalniające." [10]

Jesienią pod modrzewiem można znaleźć smaczne grzyby jadalne. Najczęściej spotykanym u nas jest maślak modrzewiowy, zwany też maślakiem żółtym (Suillus grevillei).

Według Szuberta (1827) modrzew: "przechodzi w piękności i pożyteczności inne drzewa Jglaste, i dla tego niektórzy autorowie królem ich go mianuią, w niektórych naszych lasach dosyć ieszcze iest pospolity, iak naprzykład w leśnictwie Samsonowskiem w Woiewództwie Sandomierskiem, gdzie mnogie i bardzo piękne znayduią się drzewa, w dawnych czasach daleko pospolitsze iednak były lasy Modrzewowe, bo w wielu mieyscach wszystkie budowle z niego są wystawione"[11].

Literatura:

1. Seneta W., Dolatowski J., 2006."Dendrologia" Wydanie II poprawione i uzupełnione. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. s. 50-52

2. Bugała W., 1991. "Drzewa i Krzewy dla terenów zieleni" wydanie II. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1991. s. 65

3. "Słownik botaniczny" pod redakcją Alicji i Jerzego Szweykowskich, 1993. Wiedza Powszechna, Warszawa. s. 386

4. Forest - Larix decidua. (ang.) dostęp 12.04.2018

5."Ziemianin Galicyjski, Pismo Poświecone Gospodarstwu Krajowemu, wydany przez Juljana Alexandra Kamińskiego", Tom 2. Lwów, 1836. s. 120-122

6. Józef Gerald-Wyżycki, 1845. "Zielnik Ekonomiczno - Techniczny". Drukiem Józefa Zawadzkiego, Wilno 1845. s. 102-107

7. "Mała Encyklopedia Leśna". Wydanie drugie zmienione. Redakcja S. Kocięcki, A. Zdanowski, A. Kolk, S. Rzadkowski, R. Sobczak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1980, 1991. s. 300-304

8. Seneta W., 1987. "Drzewa i krzewy iglaste" Część I. Wydanie drugie. Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1987. s. 257-260

9. Łuczaj Ł., 2004. 'Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy" Wydanie drugie - poszerzone. Chemigrafia, Krosno. s. 140

10. "Encyklopedyja powszechna", TOM XVIII, 1864. WARSZAWA, druk i własność S ORGELBRANDA Księgarza i Typografa. s.722-724

11. Michał Szubert. Warszawa 1827. "Opisanie Drzew i Krzewów Leśnych Królestwa Polskiego". DRUKARNIA N. GLÜCKSBERGA. s.317-330

opracowała Anna Górska, Wrocław 2018